ภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังวัดภูมินทร์ ถือว่าเป็นเรื่องราวที่แตกต่างอย่างที่เราไม่เคยเห็นมาก่อน โดยนอกจากจะเล่าเรื่องราวชาดกแล้วยังแทรกเรื่องราวการเดินทางของชาวไทลื้อที่ได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานที่จังหวัดน่านอีกด้วย และมีผู้เชี่ยวชาญคาดว่าผู้วาด เป็นผู้ที่อพยพมาจากแผ่นดินอื่น และมาใช้ชีวิตบนแผ่นดินเมืองน่านตราบลมหายใจสุดท้ายของชีวิต โดยพิจารณาจากอายุการวาดภาพจิตรกรรมตามคำเล่าลือของคนเฒ่าคนแก่ที่บันทึกไว้

ประวัติภาพวาดปู่ม่านย่าม่าน อยู่ในสมัยใด

ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดภูมินทร์ คาดว่าวาดในปี พ.ศ. 2443 – 2446 รัชสมัยพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชเป็นเจ้าเมืองน่าน ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4 แห่งรัตนโกสินทร์)  และคาดว่าศิลปินใช้เวลา 21 ปี ในการใช้ชีวิตอยู่ในเมืองน่าน วาดภาพจิตรกรรมฝาผนัง ณ​ วัดหนองบัวมาก่อน (พ.ศ. 2410 – 2431) โดยพระครูมานิตบุญยการ อดีตเจ้าอาวาสวัดหนองบัว เป็นผู้ที่เก็บหลักฐานแผ่นกระดาษสาร่างภาพจิตรกรรมวัดหนองบัว ส่งต่อให้เจ้าอาวาสรุ่นต่อไปเก็บไว้

น่านเป็นจังหวัดที่มีพื้นเพมาจากหลากหลายกลุ่มชาติพันธุ์ ทั้งพม่า ลาว ไทลื้อ และชาวเขาทางภาคเหนือที่อพยพมาใช้ชีวิตในเมืองที่แสนเงียบสงบนี้ จิตรกรรมภาพปู่ม่านย่าม่านบนฝาผนังวัดภูมินทร์ใช้ลวดลาย เฉดสี ที่ทันสมัย ทำให้เกิดความฉงนสงสัยว่าผู้วาดเป็นใคร ไม่น่าจะเป็นชาวเขา ชาวพื้นเมือง ที่ผสมเฉดสีต่างๆ ได้สวยสดงดงามเช่นนี้

อีกอย่างหนึ่งคือ ปู่ม่านย่าม่านไม่ได้สวมเสื้อผ้าที่เป็นลวดลายถักทอของชาวพื้นเมืองจังหวัดน่าน แม้ว่าจะมีผู้รื้อค้นประวัติศาสตร์อธิบายว่า คำว่า “ปู่ม่าน” หมายถึงการเรียกแทนผู้ชายชาวพม่าที่พ้นวัยเด็ก เป็นวัยหนุ่มขึ้นไป และจะสัมผัสร่างกายหญิงสาวก็ต่อเมื่อ เป็นสามีภรรยาสมรสกันแล้วเท่านั้น แต่เมื่อสังเกตลายผ้านุ่งของย่าม่าน เป็นผ้าลุนตยา ซึ่งเป็นลายผ้าที่สวมใส่กันเฉพาะสตรีชั้นสูงของพม่าในยุคนั้น จึงเป็นที่น่าสงสัยว่า ปู่ม่านย่าม่าน เป็นใคร และผู้วาดเป็นใครกันแน่?

ใครเป็นคนวาดภาพปู่ม่านย่าม่าน

ตามคำบอกเล่าของผู้ที่เคยสอบถามกับอดีตเจ้าอาวาสวัดหนองบัว อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน ได้เล่าว่าผู้ที่วาดภาพจิตรกรรมวัดหนองบัว และวัดภูมินทร์ คือหนานบัวผัน หรือทิดบัวผัน โดยชาวเหนือเรียกผู้ที่บวชเรียนวิชาความรู้ทางพระพุทธศาสนาว่า “หนาน” ในคำบอกเล่าได้เผยว่าหนานบัวผันเป็นชาวไทลื้อ แต่ไม่ทราบที่มาที่ไปว่า มาอยู่ที่น่านได้อย่างไร และมีครอบครัวหรือไม่

เมืองน่านตกเป็นเมืองประเทศราชของพม่าในปี พ.ศ. 2103 – 2328 จึงได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมมาจากพม่าด้วย และจังหวัดน่านยังมีชายแดนติดกับประเทศลาว นักประวัติศาสตร์ต่างชาติได้บันทึกในหนังสือ Reading Thai Murals ว่า ทิดบัวผันเป็นคนลาวพวน ที่อพยพมาจากทางตะวันออกของประเทศลาว สันนิษฐานว่าเข้ามาพร้อมกับชาวเมืองน่านที่ชวนมาทำมาค้าขาย

นักประวัติศาสตร์ยุคต่อมาที่ได้เดินทางไปยังวัดหนองบัวช่วงปี พ.ศ. 2531 – 2535 ได้บันทึกว่าเคยพูดคุยกับชาวบ้านวัย 75 ปี และได้ทราบว่าผู้วาดจิตรกรรมนั้นเป็นชาวลาวพวน ชื่อทิดบัวผัน แต่ในหมู่บ้านนั้น ทั้งท่าวังผา ปัว เชียงกลาง สองแคว ทุ่งช้าง และเมืองเงิน มีแต่ชาวไทลื้อ มีแต่บ้านฝายมูล ในตำบลป่าคา และบ้านหลับมืนพวน ตำบอลจอมจันทร์ในอำเภอเวียงสา ที่มีชาวลาวพวนอาศัยอยู่

ปู่ม่านย่าม่าน กระซิบว่าอะไร

คำกระซิบของปู่ม่านย่าม่าน มีคนมองว่าเป็นเรื่องราวของความรักเกี้ยวพาราสี เพราะชายหญิงชาวไทลื้อจะสัมผัสร่างกายกันได้นั้น ต้องเป็นสามีภรรยากัน จึงจะถูกเนื้อต้องตัวกันได้ และยังเป็นข้อถกเถียงกันว่า คำกลอนที่ปรากฎอยู่นั้นผู้วาดเป็นคนแต่ง หรือผู้อื่นเขียนขึ้นมาภายหลัง

กลอนปู่ม่านย่าม่าน

คำกลอนที่ประดับใกล้เคียงภาพวาดปู่ม่านย่าม่าน ณ​ วัดภูมินทร์ จังหวัดน่านนั้น มีเขียนไว้ว่า

“คำฮักน้องกูปี้จักเอาไว้ในน้ำก็กลัวหนาว  จักเอาไว้พื้นอากาศกลางหาว ก็กลัวหมอกเหมยซอนดาวลงมาขะลุ้ม  จักเอาไปใส่ในวังข่วงคุ้ม ก็กลัวเจ้าปะใส่แล้วลู่เอาไป  ก็เลยเอาไว้ในอกในใจ๋ตัวชายปี้นี้ จักหื้อมันไห้อะฮิอะฮี้ ยามปี้นอนสะดุ้งตื่นเววา…”

ความหมายของกลอนนี้คือ

“ความรักของน้องนั้น พี่จะเอาฝากไว้ในน้ำก็กลัวเหน็บหนาว จะฝากไว้กลางท้องฟ้าอากาศกลางหาว ก็กลัวเมฆหมอกมาปกคลุมรักของพี่ไปเสีย หากเอาไว้ในวังในคุ้ม เจ้าเมืองมาเจอก็จะแย่งความรักของพี่ไป เลยขอฝากเอาไว้ในอกในใจของพี่ จะให้มันร้องไห้รำพี้รำพันถึงน้อง ไม่ว่ายามพี่นอนหลับหรือสะดุ้งตื่น”

ไม่ว่าใครเป็นผู้แต่งคำกลอนนี้ แต่ก็เป็นจุดขายของเมืองน่าน สกรีนตามเสื้อยืด เพื่อเป็นของฝากอันได้ชื่อว่ามาจากเมืองน่าน ที่ใครต่อใครต่างต้องมาเยี่ยมชมจิตรกรรมปู่ม่านย่าม่าน ณ​ วัดภูมินทร์ อันเป็นต้นฉบับนั่นเอง

ใครที่วางแผนมาเที่ยวจังหวัดน่านไม่ควรพลาด ถนนคนเดิน ณ บริเวณข่วงเมือง หน้าวัดภูมินทร์ มีของกินให้เลือกซื้อมากมาย มานั่งกินขันโตกบนเสื่อที่ทางจังหวัดได้จัดไว้ให้ กินเสร็จแล้วอย่าลืมแยกขยะก่อนทิ้ง ช่วยกันดูแลวัฒนธรรมเมืองเก่าให้คงอยู่อย่างยั่งยืน

ที่มา : 

1. ค้นตัวตน หนานบัวผัน ศิลปินที่เชื่อว่าวาด “ปู่ม่าน-ย่าม่าน” ภาพ “กระซิบรัก” วัดภูมินทร์… อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : https://www.silpa-mag.com/art/article_64782
2. วัดภูมินทร์., https://www.papaiwat.com/th/story/category/detail/id/8/iid/174

แท็ก : ปู่ม่านย่าม่าน,ปู่ม่านย่าม่าน น่าน,ปู่ม่านย่าม่าน ลายเส้น,ปู่ม่านย่าม่าน vector,ปู่ม่านย่าม่าน png,ปู่ม่านย่าม่าน กลอน,ปู่ม่านย่าม่านกระซิบรัก,ปู่ม่านย่าม่าน กระซิบว่าอะไร,ปู่ม่านย่าม่าน ประวัติ,ปู่ม่านย่าม่าน ตำนาน,ปู่ม่านย่าม่าน สมัยใด,ปู่ม่านย่าม่าน วิเคราะห์,sustainable